Βιβλία που διαβάσαμε πρόσφατα

Σπύρος Καρυδάκης

Μια συλλογή από 419 ποιήματα 95 αρχαίων Ελλήνων ποιητών, που αναφέρονται στον έρωτα μεταξύ ανδρών με υψηλό ύφος ή απλότητα, με χιούμορ ή ερωτισμό, με τρυφερότητα ή σαρκική λαχτάρα που συγκλονίζει. Μεγάλοι δημιουργοί όπως ο Πίνδαρος ο Πλάτων, ο Αριστοτέλης ο Θεόκριτος μα και ανώνυμοι κι ελάσσονες. Από τον Όμηρο και την αρχαϊκή εποχή, τον Σάλωνα, τον Αλκαίο, τον Ίβυκο, τον Θέογνι, τον Μίμνερμο, μέχρι τον 4ο αιώνα μ.Χ.

Το δεύτερο μέρος του βιβλίου περιλαμβάνει σχόλια, βασισμένα σε αρχαίους Έλληνες και Βυζαντινούς συγγραφείς, καθώς και σε συλλογές επιγραφών. Οι ίδιοι οι αρχαίοι Έλληνες απαντούν σε βασικά ερωτήματα σχετικά με τη θεσμική θέση των ανδρικών ερώτων στις αρχαιοελληνικές κοινωνίες: μυητικοί, θεσμικά καθιερωμένοι έρωτες μεταξύ ανδρών, σεξουαλικότητα σε σχέση με τις παλαίστρες και τα σχολεία, νομικό πλαίσιο για τους αρσενικούς έρωτες, σεξουαλικές πρακτικές, έρωτες με δούλους και ευνούχους ανδρική πορνεία, θηλυστολία δηλαδή τραβεστισμός, εκθήλυνση, αρχαιοελληνική αρρενοερωτική αργκό, θεσμισμένη στρατιωτική ομοφυλοφιλία σε σχέση με την πόλιν, την ελευθερία και τη δημοκρατία, ανδρικοί έρωτες στον Όμηρο και άλλα.

Ένα βιβλίο για τον αρσενικό έρωτα που, κατά τον Αριστοτέλη, ποιεί κοινωνίαν, δηλαδή “δημιουργεί επικοινωνία και κοινωνικότητα”.

25.00

Ξένη λογοτεχνία

Το πόδι της Φουμικό

Τζουνίτσιρο Τανιζάκι

Πολύ σύντομα μου γεννήθηκε η υποψία ότι το « βλέμμα » του έκρυβε κάποιο μυστικό και ότι αυτή η πόζα περιείχε κάτι που αιχμαλώτιζε την ψυχή του συνταξιούχου με έναν πολύ ιδιαίτερο τρόπο. Μια οποιαδήποτε άλλη συνηθισμένη πόζα δεν θα επέτρεπε να φανερωθεί το συγκεκριμένο μέρος του κορμιού, και εννοώ τη στάση των γυμνών ποδιών ιδωμένων κάτω από το άνοιγμα του κίμονο, την καμπύλη γραμμή που έφτανε μέχρι τα νύχια των δαχτύλων. Καθώς ήμουν ήδη από την παιδική μου ηλικία ιδιαιτέρως επιρρεπής στη γοητεία των αρμονικών γυναικείων ποδιών, είχα υπνωτιστεί από την τέλεια καμπύλη των ποδιών της Ο-Φούμι. Οι γάμπες της, λεπτεπίλεπτες και αισθησιακές, ήταν λες και είχαν σμιλευτεί προσεκτικά σε λευκό ξύλο, το περίγραμμά τους, καθώς κατηφόριζε προς τους αστραγάλους, γινόταν όλο και πιο φίνο, καταλήγοντας με μία μαλακή κλίση στην καμάρα του πέλματος, ενώ στο τέλος αυτής της καμπύλης παρατάσσονταν το ένα μετά το άλλο τα δάχτυλα από το μικρό μέχρι το πιο μεγάλο σε μία σειρά, και αυτή η ευθυγράμμιση μου φαινόταν πολύ πιο όμορφη ακόμα κι απ’ το πρόσωπο της Ο-Φούμι. Ο Ουνοκίτσι , φοιτητής στη Σχολή Καλών Τεχνών, αφηγείται τη συνάντησή του με τον συνταξιούχο Τσουκακόσι και τη μαιτρέσσα του Φουμίκο. Ο γέρος έμπορος, παθιασμένος με την ομορφιά του ποδιού της ερωμένης του, αναθέτει στον νεαρό ζωγράφο να αποδώσει δυτικότροπα τη Φουμίκο, κατά τον τρόπο όμως μιας παλιάς γιαπωνέζικης γκραβούρας, σε μια στάση που αναδεικνύει τη μοναδική αισθησιακότητα της γυναίκας που αναπαρίσταται. Η εμμονή του για ένα συγκεκριμένο μέρος του σώματός της, τα πόδια της, θα αποκτήσει τέτοια ένταση που θα τον οδηγήσει στα όρια της τρέλας. Το πόδι της Φουμίκο παραμένει το πιο αντιπροσωπευτικό από τα πρώιμα έργα του Τανιζάκι που διερευνούν πλευρές «διαστροφικής», όπως ονομαζόταν εκείνη την εποχή, σεξουαλικότητας. Μπορεί να φανεί παράξενο ότι μιλάμε για έκφραση αναφερόμενοι σε ένα πόδι, αλλά, αν θέλετε τη γνώμη μου, πιστεύω πως ένα πόδι δεν είναι λιγότερο εκφραστικό από ένα πρόσωπο. Έχω την αίσθηση ότι μπορεί κανείς να αναγνωρίσει μια γυναίκα παθιασμένη ή ένα ψυχρό και σκληρό άτομο από την εντύπωση που δημιουργεί το πόδι τους. Μες στη λευκότητα του ποδιού, ένα ροζ ιρίδιζε στα άκρα των δαχτύλων, καταλήγοντας σε ένα ωχρό κόκκινο φωτοστέφανο. Μου θύμιζε τα καλοκαιρινά γλυκά, τις φράουλες στο γάλα, τα χρώματα ενός φρούτου που λιώνει μέσα σ’ ένα λευκό υγρό, και είναι ακριβώς αυτό το χρώμα που απλωνόταν σε όλη την καμπύλη γραμμή του ποδιού της Ο-Φούμι.

10.50

Κλασσική Γραμματεία

Ηρωίδες 18-19 (Λέανδρος και Ηρώ)

Οβίδιος

Ο Λέανδρος, ένας νεαρός από την Άβυδο, κάθε βράδυ διασχίζει κολυμπώντας τον Ελλήσποντο, για να συναντήσει την αγαπημένη του Ηρώ, που ζει στη Σηστό, στην απέναντι θρακική ακτή. Ένα λυχνάρι, που κρατά αναμμένο η αγαπημένη του, τον βοηθάει στον προσανατολισμό του μέσα στο σκοτάδι. Οι δύο νέοι περνούν τη νύχτα μέσα στο ερωτικό πάθος και, μόλις ξημερώνει, ο Λέανδρος επιστρέφει στην πατρίδα του. Μια μοιραία νύχτα με σφοδρή κακοκαιρία ο λύχνος σβήνει και ο Λέανδρος πνίγεται στη φουρτουνιασμένη θάλασσα. Το κύμα οδηγεί το άψυχο σώμα του στην ακτή της Σηστού, η Ηρώ το βρίσκει το επόμενο πρωί και αυτοκτονεί πέφτοντας από τον πύργο στον οποίο είναι απομονωμένη.

Ο Οβίδιος παρουσιάζει το Λέανδρο να γράφει μια επιστολή (Her. 18) προς την Ηρώ κατά τις ώρες της αναμονής του, πριν αποφασίσει να αψηφήσει την κακοκαιρία και να αποτολμήσει το θανάσιμο ταξίδι του. Η Her. 19 αποτελεί την επιστολική απάντηση της Ηρώς: η νέα εκφράζει την ανησυχία της για την καθυστέρηση του Λέανδρου, το παράπονό της για την αναβολή της συνάντησής τους αλλά και στοργικές συμβουλές προς τον αγαπημένο της να είναι ιδιαίτερα προσεκτικός.

Το βιβλίο είναι η πρώτη στη ΝΕ σχολιασμένη έκδοση/μετάφραση των δύο αυτών επιστολών που υποτίθεται ότι ανταλλάσσουν Λέανδρος και Ηρώ (Her. 18-19).

Σε σύγκριση με παλαιότερες ερμηνευτικές προσεγγίσεις, στην παρούσα επισημαίνονται εντονότερα τολμηροί υπαινιγμοί, καθώς και άφθονες ποιητολογικές νύξεις, που αποτελούν μια διαρκή συζήτηση για τα λογοτεχνικά είδη· επίσης, η πανταχού παρούσα ειρωνεία και το λεπτό χιούμορ που δεν εγκαταλείπει τον ποιητή ούτε σε αυτό το έργο με το θλιβερό θέμα.

Η κατά Οβίδιο ερωτική αλληλογραφία μεταξύ των δύο νέων προξενεί έκπληξη σε όποιον αναγνώστη γνωρίζει ήδη, από άλλες λογοτεχνικές πηγές, τη θλιβερή αυτή ιστορία έρωτα και θανάτου: ο εμβληματικός για τη θυσία του εραστής Λέανδρος ασχολείται πιο πολύ με τον εαυτό του παρά με το αντικείμενο του πόθου του, την Ηρώ, ενώ η τελευταία παρουσιάζεται ως μια συνηθισμένη ανασφαλής γυναίκα που φοβάται μήπως πέσει θύμα απιστίας. Λέανδρος και Ηρώ καταφεύγουν σε άφθονα κλισέ, για να πείσουν για το βάθος των συναισθημάτων τους, επιτυγχάνοντας μάλλον το αντίθετο. Οι υπερβολές τους οδηγούν σε παρωδία, η επίδειξη προκλητικής αφέλειας γεννά χαμόγελο και αποκαλύπτει σταδιακά ότι η εκδοχή του Οβίδιου ήλθε για να αποδομήσει έναν από τους πιο εμβληματικούς “ίσους” έρωτες της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας.

21.84

Ελληνική λογοτεχνία

Πρωτόλειο

Άντριου Μάρτιν

Ο Πίτερ θέλει να γίνει συγγραφέας. Το ίδιο κι η κοπέλα του, η Τζούλια. Το ίδιο κι η Λέσλι, την οποία ο Πίτερ ερωτεύεται παράφορα, μάλλον. Οι ήρωες του Πρωτόλειου έχουν μεγάλη ιδέα για τον εαυτό τους. Περιμένουν το ταλέντο τους να λάμψει. Δεν νιώθουν ότι υπάρχουν λάθη που δεν συγχωρούνται. Δεν πιστεύουν ότι ο χρόνος είναι κάτι που μπορεί να το σπαταλήσεις. Πίνουν, κάνουν σεξ, συζητούν για βιβλία, ελπίζοντας ότι ζουν. Βιβλίο αλύπητης ειρωνείας, το Πρωτόλειο χαρακτηρίστηκε ως η Συναισθηματική αγωγή της εποχής μας, ξεγυμνώνοντας μια γενιά μπροστά στον καθρέφτη του ναρκισσισμού της.

18.00

Κοινωνιολογία

Κατά του έρωτα

Λώρα Κίπνις

Ποιος θα μπορούσε να είναι εναντίον του έρωτα; Κανείς. Όπως όλοι ξέρουν, ο έρωτας είναι μια μυστηριώδης και ακαταμάχητη δύναμη, με απέραντη εξουσία πάνω στις σκέψεις και τις αποφάσεις της ζωής μας.

Μήπως όμως υπάρχει κάτι λίγο ανησυχητικό σ’ αυτή την απόλυτη ομοιομορφία της γνώμης; Είναι αυτό άραγε το μόνο θέμα στο οποίο δεν χωράει καμία διαφωνία, στο οποίο μία και μοναδική αλήθεια είναι ανεκτή; Σκεφτείτε ότι και οι πιο ισχυρές θρησκείες γεννούν κάθε τόσο τους αιρετικούς τους. Κάθε ιδεολογία έχει τους αποστάτες της. Ακόμη και οι ιερές αγελάδες βρίσκουν κάποτε τους σφαγείς τους. Μόνη εξαίρεση ο έρωτας.

Εξ ου και η ανάγκη μιας πολεμικής εναντίον του. Μια πολεμική είναι ένας μικρός εκρηκτικός μηχανισμός που τοποθετείται κάτω από τον καναπέ σας. Δεν θα σας τραυματίσει (τουλάχιστον όχι σοβαρά). Σκοπός του είναι μόνο να ταρακουνήσει τα πράγματα και να υπονομεύσει μερικές βεβαιότητες.

14.84

Ψυχολογία

Τι είναι σεξ

Αλένκα Ζουπάντσιτς

Τι είναι σεξ; Στο φαινομενικά απλό αυτό ερώτημα η λακανική οπτική καθιστά την απάντηση μια πολύ πιο σύνθετη υπόθεση. Το βιβλίο της Αλένκα Ζουπάντσιτς προσεγγίζει το ερώτημα υπό αυτήν ακριβώς την οπτική, αντιμετωπίζοντας τη σεξουαλικότητα ως ένα αμιγώς φιλοσοφικό πρόβλημα της ψυχανάλυσης, φροϋδικής και λακανικής.

“Αυτή τη στιγμή δε γαμάω, μιλάω σ’ εσάς. Ε, λοιπόν, ναι! Νιώθω ακριβώς την ίδια ικανοποίηση που θα ένιωθα αν γαμούσα”. Αυτό είναι το παράδειγμα που μας προτείνει ο Λακάν για να υποστηρίξει τον ισχυρισμό ότι η μετουσίωση είναι ικανοποίηση της ενόρμησης χωρίς απώθηση.

Πώς ορίζεται συμβατικά η έννοια της μετουσίωσης; Πρόκειται για μια υποκατάστατη ικανοποίηση στη θέση της απούσας σεξουαλικής ικανοποίησης. Τι γίνεται όμως αν, όπως ισχυρίζεται ο Λακάν, μπορούμε την ίδια ακριβώς ικανοποίηση που αντλούμε από το σεξ να την αντλήσουμε από την ομιλία (ή τη συγγραφή, τη ζωγραφική, την προσευχή ή άλλες δραστηριότητες); Η ουσία δεν είναι να εξηγήσουμε την ικανοποίηση που αντλούμε από την ομιλία αναφερόμενοι στη σεξουαλική προέλευσή της, αλλά να καταλάβουμε ότι η ικανοποίηση που αντλούμε από την ομιλία είναι αφ’ εαυτής σεξουαλική. Η ικανοποίηση που αντλείται από την ομιλία περιέχει ένα κλειδί για τη σεξουαλική ικανοποίηση (και όχι το αντίστροφο) – ακόμη και ένα κλειδί για την ίδια τη σεξουαλικότητα και τις εγγενείς αντιφάσεις της.

 

14.00

Αν Κάρσον

«Πρώτη η Σαπφώ αποκάλεσε τον έρωτα γλυκόπικρο. Κι όποιος έχει ερωτευτεί, δε θα διαφωνήσει μαζί της».

Ο έρωτας είναι ένα παράδοξο. Κρύβει μια υπόσχεση απόλυτης ηδονής. Όμως βιώνεται σαν πόνος. Τον πόνο τον προκαλεί η απουσία. «Υπάρχει κανένας που να επιθύμησε ποτέ αυτό που δεν απουσιάζει; Κανένας. Σ’ αυτό οι Έλληνες ήταν ξεκάθαροι. Κι επινόησαν τον έρωτα για να το εκφράσουν». Ο έρωτας είναι αγώνας. Μα ο αγώνας αυτός είναι μάταιος. Γιατί ο έρωτας είναι αναγκαστικά στραμμένος σε κάτι που απουσιάζει: με το που κατακτηθεί το ποθούμενο, η επιθυμία σβήνει. Την επιθυμία την κρατά ζωντανή η απουσία. Γι’ αυτό ο πόνος είναι αναγκαίο συστατικό του έρωτα. Τι επιθυμεί ο ερωτευμένος; Τον άλλο, ή έτσι νομίζει. Στην πραγματικότητα, ο άλλος είναι απλά ένα τέχνασμα που χρησιμοποιεί ο έρωτας για να φανερώσει στον ερωτευμένο έναν προηγουμένως άγνωστο εαυτό του. Ο έρωτας είναι μια εμπειρία αυτογνωσίας.

Στο κλασικό αυτό δοκίμιο, που ήδη συγκαταλέχτηκε από τη Modern Library στα εκατό σημαντικότερα μη λογοτεχνικά βιβλία όλων των εποχών, η Αν Κάρσον ―διαπρεπής κλασική φιλόλογος και μια απ’ τις κορυφαίες ποιητικές φωνές της εποχής μας― ανατέμνει το παράδοξο του έρωτα στην αρχαία σκέψη. Σ’ έναν αληθινά σπάνιο συνδυασμό φιλολογικής εμβρίθειας, φιλοσοφικής οξυδέρκειας και ποιητικής ευαισθησίας, η Κάρσον ξεκινά από τη λυρική ποίηση ―όπου «η φαντασία χάραξε πάνω στην ανθρώπινη επιθυμία το ομορφότερο περίγραμμα (πιστεύουν μερικοί) που θ’ αποκτούσε ποτέ της»― για να καταλήξει, περνώντας από την τραγωδία και το αρχαίο μυθιστόρημα, στον Πλάτωνα, όπου ο έρωτας φανερώνεται ως «η θεμελιώδης δομή της ανθρώπινης σκέψης».

 

18.00

Ξένη λογοτεχνία

Κουτσό

Χούλιο Κορτάσαρ

«Κι αν δαγκωνόμαστε, ο πόνος είναι γλυκός, κι αν πνιγόμαστε με μια κοφτή και τρομερή και ταυτόχρονη εισρόφηση της εκπνοής, αυτός ο στιγμιαίος θάνατος είναι ωραίος.
Και υπάρχει ένα και μόνο σάλιο, μία και μόνη γεύση ώριμου φρούτου, κι εγώ σε νιώθω να ριγείς επάνω μου σαν μια σελήνη στο νερό.»

“Αντιμυθιστόρημα”, “Xρονικό μιας τρέλας”, “Ένα βίαιο τράνταγμα από το γιακά”, “Κάτι σαν ατομική βόμβα”, “Ένα κάλεσμα προς την αναγκαία αταξία”, “Ένα γιγάντιο ευφυολόγημα”, “Ένα ψέλλισμα”. Αυτά είναι λίγα από τα πάμπολλα που γράφτηκαν για το Κουτσό, το μυθιστόρημα που ο Χούλιο Κορτάσαρ άρχισε να ονειρεύεται το 1958, που εκδόθηκε το 1963 κι από τότε άλλαξε την ιστορία της λογοτεχνίας και συγκλόνισε τη ζωή χιλιάδων νέων ανά τον κόσμο. Γεμάτο λογοτεχνική φιλοδοξία, σπαρταριστό, με καινοτόμα συγγραφικά εργαλεία, κατεδαφιστικό του κατεστημένου και αναζητητικό της ρίζας της ποίησης, το Κουτσό, πάνω από μισό αιώνα τώρα, συνεχίζει να διαβάζεται με περιέργεια, με δέος, κατάπληξη, με ενδιαφέρον ή αφοσίωση.

26.50

Ελληνική λογοτεχνία

Ρίζες από στάχτη

Γιώργος Γεωργακόπουλος

Ρίζες από στάχτη Το βιβλίο αυτό ξεδιπλώνει στιγμές από την ζωή ενός ανθρώπου που βίωσε μια σκληρή παιδική και εφηβική ηλικία. Δεν πρόκειται, όμως, για μια απλή εξιστόρηση του παρελθόντος. Άλλωστε, ποιο το νόημα της αφήγησης μιας ακόμη ζωής; Ο συγγραφέας εστιάζει στις κρίσιμες εμπειρίες και εξετάζει πώς αυτές αλληλοεπιδρούν με την σκέψη, πώς διαμορφώνουν την ωρίμανση ενός ανθρώπου και, τελικά, την κατανόηση του ίδιου του εαυτού. Με έναν άμεσο, ειλικρινή και βαθιά προσωπικό τρόπο, επιχειρεί να μιλήσει για αυτό το τόσο περίπλοκο πράγμα που ονομάζουμε ύπαρξη. Δεν φιλοδοξεί να δώσει οικουμενικές απαντήσεις ούτε να κλείσει ανοιχτά ερωτήματα. Πρόκειται για μια πρόσκληση προς τον αναγνώστη να στοχαστεί πάνω στην δική του διαδρομή, να δει τις δικές του εμπειρίες μέσα στον καθρέφτη των αφηγήσεων ενός άλλου ανθρώπου.

12.00

Ξένη λογοτεχνία

Τρυποκάρυδος

Τιμ Ρόμπινς

Ο «Τρυποκάρυδος» είναι ένα είδος ερωτικής ιστορίας που εκτυλίσσεται μέσα σ’ ένα πακέτο τσιγάρα Κάμελ. Αποκαλύπτει το σκοπό της σελήνης, εξηγεί τη διαφορά ανάμεσα στους κακοποιούς και τους παράνομους, εξετάζει τη διαμάχη ανάμεσα στο δεσμευμένο σοσιαλιστή και το ρομαντικό ατομικιστή, ζωγραφίζει το πορτραίτο μιας σύγχρονης κοινωνίας με ζάπλουτους Άραβες, εξόριστους βασιλιάδες και εγκυμονούσες μαζορέτες. Τέλος, ασχολείται και με τα μυστήρια των πυραμίδων.

16.23

Ξένη λογοτεχνία

Ζοφερός οίκος (Δύο τόμοι)

Τσαρλς Ντίκενς

Ο Ζοφερός Οίκος είναι το ένατο βιβλίο του Ντίκενς και θεωρείται από τα καλύτερα και πιο ολοκληρωμένα του μυθιστορήματα, με μια πληθώρα κεντρικών και δευτερευόντων χαρακτήρων. Δεν πρόκειται απλώς για ένα σπουδαίο βικτοριανό μυθιστόρημα, έναν σχολιασμό της κοινωνίας και μια σάτιρα του δικαστικού συστήματος. Είναι επίσης ένα ρομάντζο, ένα μελόδραμα, μια από τις πρώτες αστυνομικές ιστορίες στην αγγλική λογοτεχνία, ένα κοινωνικό έπος μεγάλης κλίμακας, καθώς και το πιο ευρηματικό του έργο. Τον 19ο αιώνα, όπου μαινόταν η μάχη ανάμεσα στο Ρομαντισμό και τον Ωφελιμισμό, την καρδιά και το μυαλό, ο Ντίκενς με το έργο του υπερασπίστηκε και τις δυο πλευρές. Από ιστορική άποψη, το σπουδαίο αυτό μυθιστόρημα συμπίπτει με τη μεταρρύθμιση του αγγλικού ποινικού κώδικα, την παρακμή της αριστοκρατικής τάξης και την άνοδο της σύγχρονης αστυνομικής δύναμης στην Αγγλία, η οποία σηματοδοτεί την πιο συντηρητική περίοδο της ανόδου της μεσαίας τάξης και των ελεγχόμενων κοινωνικών μεταρρυθμίσεων. Πρόκειται για τη μετάβαση της κοινωνικής δύναμης από την άκαρδη και άδικη αριστοκρατική κοινωνία, με τα προνόμια και τη μυστικοπάθειά της, σε έναν πιο δημοκρατικό κόσμο που κυβερνάται από δικαιοφροσύνη και αίσθηση του καθήκοντος.

Σε 2 τόμους.

42.80

Ελληνική λογοτεχνία

Θολός βυθός

Γιάννης Ατζακάς

Υπήρχε πάντα μέσα του η βαθιά χαρακιά που άφησε το πέρασμα από τις μετεμφυαλικές εκείνες παιδοπόλεις -ένδοξους βασιλικούς τόπους υποταγής και χειραγώγησης, σταθμούς καθαγιασμένους μόνον κατ’ όνομα: «Απόστολος Παύλος», Άγιος Χαράλαμπος», «Καλή Παναγιά», «Άγιος Δημήτριος», Αθήνα, Βέροια, Θεσσαλονίκη, 1949 – 1955. Έχοντας από καιρό διανύσει τις περισσότερες από τις αναπότρεπτες διαδρομές του, ο Γιάννης Αρχοντής φτάνει μόνος του ένα απόγευμα του Ιουνίου σε κάποια ερημική ακτή του Αιγαίου. Δεν ήταν τόσο ανάγκη ενός τελικού απολογισμού, όσο η επίμονη «αναζήτηση του χαμένου χρόνου» και των σημαδιών που άφησε μέσα του μια εποχή ερμητικά κλειστή, όπως τα περίκλειστα και περίλαμπρα ιδρύματα, όπου έζησε έξι από τα πρώτα παιδικά του χρόνια. Εκεί, την ώρα που ένα φωταγωγημένο καράβι περνά ανοιχτά μέσα στη νύχτα, από τον «θολό βυθό» της μνήμης του, όπου για περισσότερο από πενήντα χρόνια το είχε απωθήσει, αναδύεται απροσδόκητα το φάσμα του παιδιού που κάποτε υπήρξε, για να πει επιτέλους ολόκληρη την παλιά ιστορία του. (. . .)

16.45

Ελληνική λογοτεχνία

Διπλωμένα φτερά

Γιάννης Ατζακάς

“Η κακορίζικη εκείνη χρονιά -η καταραμένη θα την πω τώρα- είχε δεν είχε φτάσει ακόμη στα μισά της και πήγαινε όπως άρχισε, πάντα πάνω στην κόψη του ξυραφιού. Και τα χειρότερα δεν είχαν ακόμη συμβεί. Τότε ήρθε η ώρα του όξους και της χολής, η ώρα του αίματος και του θανάτου”.

Είχε από χρόνια αποτραβηχτεί στο παλιό σπίτι στην πλαγιά του βουνού. Τα δειλινά, κάτω από τα δέντρα που μαζί τους είχε ριζώσει στα καρπερά της χώματα, βλέποντας τον ήλιο να χαμηλώνει στη θάλασσα, ζούσε και το δικό του λυκόφως. Μέχρις ότου, εντελώς αναπάντεχα, οι “άνεμοι της μνήμης” τον ανασήκωσαν από τον ξένο τόπο και τον εναπόθεσαν απαλά στο μακρινό νησί του, μπροστά στην πατρογονική εστία, τον γύρισαν πίσω στη σημαδιακή εκείνη χρονιά, τη χρονιά του ξεριζωμού.

Ήρθαν τότε κοντά του, όπως ήταν στον καιρό τους, στη ρημαγμένη ζωή τους, οι σκιές της γιαγιάς και του παππού: η γριά-Βενετιά, που από βρέφος τη φώναζε μάνα, να τρέχει από χάραμα ως νύχτα να προλάβει να τα φέρει όλα σε πέρας και τα βράδια, στο φως του δαυλού, η ακάματη και γνωστική γερόντισσα με τις “ορμήνιες” της να πολεμά να τον πλάσει για έναν κόσμο που νόμιζε ότι θα διαρκέσει για πάντα. Ως τα στερνά της, που πήρε να ψυχανεμίζεται τον άγγελό της κι “αγγελιάστηκε”.

Τελείωνε το 1949. Ο πατέρας είχε χαθεί, χωρίς ίχνη, στους σκοτεινούς δρόμους της Ιστορίας. Η μάνα είχε σβήσει στη γέννα του, πριν από οκτώ ακριβώς χρόνια. Κι αυτός θα έβρισκε, πριν καλά βγει το δίσεκτο εκείνο έτος, μιαν ακόμη μητέρα – τη “Μεγάλη Μητέρα” των απορφανισμένων παιδιών ενός αδικαίωτου κι αδυσώπητου πολέμου.

13.43

Στρατής Τσίρκας

Οι Ακυβέρνητες Πολιτείες απαρτίζονται από τρεις τόμους: Η Λέσχη (1961), Αριάγνη (1962), Η Νυχτερίδα (1965). Η δράση τοποθετείται αντίστοιχα στην Ιερουσαλήμ, στο Κάιρο, στην Αλεξάνδρεια. Ένα μυθιστόρημα που τιθασεύει αριστοτεχνικά μια χειμαρρώδη ιστορική ύλη, δίνοντας ανθρώπινη φωνή στο έπος και στο δράμα του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου, την ώρα που κρινόταν το μέλλον των λαών και παίχτηκε στα ζάρια η τύχη της Ελλάδας. Χάρη σε ποικίλες αναδρομές, η τριλογία ζωντανεύει και προγενέστερες περιόδους, από τον Μεσοπόλεμο, τον χλωρό παράδεισο της εφηβείας με τα πρώτα ερωτικά σκιρτήματα κάποιων ηρώων, ως την παλιά Αίγυπτο ανακαλώντας μνήμες προγόνων. Το έργο κορυφώνεται με την εξέγερση του Στρατού και του Στόλου, το κίνημα του Απρίλη 1944 και τη δραματική καταστολή του, ενώ, με τον επίλογο του γ’ τόμου, μεταφερόμαστε στη Θεσσαλονίκη μετά τον Εμφύλιο, το 1954, όπου ακούγεται ένα συγκλονιστικό ρέκβιεμ για τους χαμένους αγωνιστές. Ωστόσο, ο Τσίρκας δεν έγραψε χρονικό, αλλά έργο τέχνης. Ιστορική ακρίβεια και φαντασία σπάνια δένονται σ’ ένα τόσο αρμονικό σύνολο.

Κινώντας στιβαρά μεγάλους όγκους, καταγράφει ευαίσθητα τις απηχήσεις των γεγονότων στη συνείδηση και στις σχέσεις των ανθρώπων, πλάθοντας ολοζώντανες μορφές που θα μείνουν στο πάνθεον των μυθιστορηματικών ηρώων. Πολιτικές μηχανορραφίες, αχαλίνωτες φιλοδοξίες μέσα στη δίνη του πολέμου, αλλά και ωραία όνειρα και περίσσευμα ανθρωπιάς και γενναιότητας δίνουν το στίγμα των “Ακυβέρνητων Πολιτειών”, όπου ο έρωτας, κυρίαρχος, τυλίγει και ξετυλίγει το νήμα μιας συναρπαστικής πλοκής. Παράλληλα, με την πολυφωνία της αφήγησης και με άλλες νεωτερικές τεχνοτροπίες, ο συγγραφέας κατορθώνει να συγχωνεύσει τον μοντερνισμό με την παράδοση. Ένα μεταιχμιακό έργο, που σφράγισε τα ελληνικά γράμματα σ’ αυτό τον “σύντομο 20ό αιώνα”.

17.25

Στρατής Τσίρκας

Οι Ακυβέρνητες Πολιτείες του Στρατή Τσίρκα καλύπτουν, κατά κύριο λόγο, τα γεγονότα της περιόδου 1942-1944, την πιο κρίσιμη, δηλαδή, περίοδο του Β΄ παγκοσμίου πολέμου ενώ, ταυτόχρονα, το έργο περιλαμβάνει σκηνές από την ιστορία της αποικιακής Αιγύπτου, τον 19ο αιώνα, καθώς επίσης και από την μετεμφυλιακή Ελλάδα του δεκαετίας του ’50. Ο χρόνος και ο τόπος της αφήγησης εναλλάσσεται γύρω από τρεις πόλεις στις οποίες εξελίσσεται η μυθιστορηματική δράση. Στην Ιερουσαλήμ της Λέσχης, στο Κάιρο της Αριάγνης και στην Αλεξάνδρεια της Νυχτερίδας παρακολουθούμε τις μετακινήσεις των μυθιστορηματικών προσώπων, τα οποία παρασύρονται από τις “τύχες του πολέμου”, την προσφυγική διασπορά και τον αντιφασιστικό αγώνα. Σταθμοί της αφήγησης, η επίθεση του Ρόμελ και η αναγκαστική προσφυγιά των πληθυσμών της Μέσης Ανατολής στην Ιερουσαλήμ, το καλοκαίρι του 1942 (Λέσχη), τα γεγονότα της διάλυσης της Β΄ Ταξιαρχίας των ενόπλων δυνάμεων τον Ιούλιο του 1943 (Αριάγνη), και το κίνημα του Απρίλη του 1944 (Νυχτερίδα). Ο συγγραφέας συντάσσει μια λογοτεχνική μαρτυρία με στόχο την αποκατάσταση της αντίστασης στη Μέση Ανατολή αλλά και την παράλληλη ανάδειξη των “κομμένων κεφαλών”, των προσώπων και των μηχανισμών που συντέλεσαν στην περιθωριοποίηση και στο στιγματισμό των πρωταγωνιστών του Απρίλη του 1944. Ιστορία, έρωτας και πολιτική: ένα τρίγωνο, που ενώνει τα ανθρώπινα πάθη με τους κοινωνικούς αγώνες. Η περιπλάνηση των ηρώων στον καινούριο, κάθε φορά, χώρο των “ακυβέρνητων πολιτειών” φέρνει στο προσκήνιο την οπτική γωνία του ξένου, του πρόσφυγα, του εξόριστου, του κυνηγημένου. Ένας μικρόκοσμος, που αποτυπώνει όλη την παθολογία του πολέμου: το φόβο του θανάτου και την αγωνία της επιβίωσης, τις ψυχικές αντιστάσεις και το αγωνιστικό φρόνημα, τις ανθρώπινες αδυναμίες, τη συνάντηση και την αναμέτρηση με τον άλλο. Κεντρικός ήρωας της τριλογίας, ο Μάνος Σιμωνίδης ένας τριαντάρης αριστερός διανοούμενος που έρχεται μετά το αλβανικό μέτωπο στη Μέση Ανατολή, και συνδέεται με τις παράνομες αντιφασιστικές οργανώσεις. Παντού “περαστικός και ξένος”, θα ακολουθήσει τους δρόμους της καρδιάς και θα βαδίσει πάνω στα ίχνη της μνήμης. Εστιάζοντας το ιστορικό του βλέμμα στις ακυβέρνητες πολιτείες του 20ού αιώνα, ο Τσίρκας δεν μάς προσφέρει μόνο μια τοιχογραφία των ιστορικών περιπετειών που γνώρισε η μεταπολεμική Ελλάδα, αλλά μάς προσφέρει κι ένα σπουδαίο λογοτεχνικό διαβατήριο για να ταξιδέψουμε στο σήμερα. “Γεροσόλυμα, Κάιρο, Αλεξάνδρεια… Μεσ’ στις μεγάλες πολιτείες της Ανατολής τριγυρνάμε, δίνουμε ραντεβού, ξαναχωρίζουμε, κι από πάνω μας το ίδιο φεγγάρι μας κυνηγάει σα να μας μάχεται”. Διάλογο με την Ιστορία χαρακτήρισε ο συγγραφέας το έργο του. Μέσα από τον σχολιασμό της νέας έκδοσης της τριλογίας, που φωτίζει τα ιστορικά δρώμενα, αναδεικνύεται επίσης και ο διάλογος του συγγραφέα με τη μεγάλη λογοτεχνική ευρωπαϊκή παράδοση και τον μοντερνισμό.

17.25