Ακόμη κι αν καταφέρουμε να νιώσουμε, να καταλάβουμε και να μελετήσουμε το σώμα μας, η ψυχή εντούτοις αρνείται τους ορισμούς. Τι ακριβώς θέλει να καλύψει; Είναι παρούσα σε όλη τη διάρκεια της ύπαρξής μας, ή μήπως κάνει την εμφάνισή της μόνο σε ορισμένες στιγμές; Ερωτήματα σαν τα παραπάνω θέτουν τα πρόσωπα που κατοικούν στις σελίδες αυτού του βιβλίου, σε συγκυρίες μοναδικές και καθημερινές μαζί: ένας ιατροδικαστής που αναζητά να βρει ορατά σημάδια, μια απομονωμένη σύζυγος που ανακαλύπτει εκπληκτικές φυσικές δυνάμεις, ένας νέος άντρας που χάνεται σε ένα πολυαγαπημένο τοπίο. Μέσα από ένα υπόγειο παιχνίδι αντηχήσεων, αυτές οι στιγμές που βρίσκονται στο μεταίχμιο ζωής και θανάτου συνθέτουν ένα εκπληκτικό και ευαίσθητο σχεδίασμα του περάσματος στο επέκεινα. Στο κάθε άλλο παρά συνηθισμένο βιβλίο της, το βυθισμένο σε ένα μειλίχιο φως, η Λουντμίλα Ουλίτσκαγια κάνει να αστράφτουν σπίθες ζωής που ζωγραφίζουν τον άτλαντα της ψυχής.
Φώντας Τρούσας
Κείμενα για ουκ ολίγες βαθιά υποτιμημένες ταινίες, κυρίως από τη δεκαετία του ’70, που απελευθέρωσαν τη ματιά του θεατή από την οικογενειακή τηλεοπτική εικόνα, απενοχοποιώντας περαιτέρω το γυμνό (γυναικείο και αντρικό), την ερωτική περίπτυξη ή και την ερωτική πράξη καθαυτή, τοποθετώντας τα όλα τούτα εντός του ελληνικού τοπίου (φυσικού ή αστικού). Σε μια εποχή συντηρητική, όπως και να το κάνουμε, είναι η λογοκρισία εκείνη που χαλαρώνει –και επί δικτατορίας και επί μεταπολίτευσης–, ώστε να μπορέσει να επιβιώσει ο ελληνικός κινηματογράφος και οι άνθρωποι που στήριζαν σε αυτόν την επιβίωσή τους (τεχνικοί, αιθουσάρχες κ.λπ.) μετά το βαρύ χτύπημα που του επέφερε η τηλεόραση, δείχνοντας εν ολίγοις όσα δεν μπορούσε να δείξει η TV. Αναδείχθηκαν έτσι νέες ερωτικές περσόνες, σαν εκείνες που υποδύθηκαν η Άννα Φόνσου, η Γκιζέλα Ντάλι, η Δώρα Σιτζάνη, η Ρίτα Μπενσουσάν, η Τίνα Σπάθη, η Ajita Wilson κ.ά., μαζί βεβαίως με τους παρτενέρ τους, τον Θεόδωρο Ρουμπάνη, τον Λευτέρη Γυφτόπουλο, τον Udo Kier, τον Γιώργο Στρατηγάκη, τον Χρήστο Νομικό κ.ά.
Από το βιβλίο δεν απουσιάζουν τα κείμενα και οι πληροφορίες ακόμα και για τον underground ή πειραματικό κινηματογράφο μας, δεν απουσιάζουν οι πρωτοποριακές μουσικές ταινίες, δεν απουσιάζουν και άλλα πολλά, που θα τα ανακαλύψετε σιγά-σιγά.
Από τον πρόλογο του βιβλίου
Δανάη Σιώζου
Αγαπητή Κλαίουσα Ιτιά,
μην πιστεύετε τον κοκκινολαίμη, είναι ακόμα θυμωμένος.
Ο θυμός φυλάσσεται σε διάφανα μπουκαλάκια,
έχει διάφορα χρώματα και πίνεται σαν κολόνια.
Οι συνεχείς μετακομίσεις είναι αδιαμφισβήτητα
δουλειά για αράχνες.
Οι θάλασσες το φθινόπωρο είναι μολυβένιες.
Το μολύβι πάντα κάποιον βαραίνει.
Αγαπητή μου Κλαίουσα,
η έλευση της ανθοφορίας είναι μια άδεια φιέστα.
Βαθιά στη γη συντελείται το πανδαιμόνιο.
Ρωτήστε τις ρίζες σας, τις βαθιές σας ρίζες.
Με τα κίτρινα ανθάκια σας, όταν πέσουν,
θα φτιάξουμε περιδέραια,
ελαφρύτερα κι από όνειρα που δεν πήγαν παραπέρα.
Δικός σας,
Κ.
Συλλογικό
Μια ξεχωριστή έκδοση 26 συγγραφέων αφιερωμένη στο πιο χαρακτηριστικό κτίριο της Αθήνας, την πολυκατοικία. Μέσα από αφηγήσεις, μνήμες, προσωπικά βιώματα και φωτογραφίες, η νέα έκδοση των Onassis Publications αποτυπώνει τις ιστορίες ανθρώπων και κτιρίων, χαρτογραφώντας παράλληλα τις αλλαγές που συμβαίνουν στην αθηναϊκή κοινωνία.
Διατίθεται σε επιλεγμένα βιβλιοπωλεία και στο Onassis shop στο ισόγειο της Στέγης.
«Παντού πολυκατοικίες. Η μία δίπλα στην άλλη, σε ασφυκτική απόσταση μεταξύ τους. Και οι ζωές μας έτσι γειτονεύουν, ασφυκτικά.»
«Πώς ξεκίνησε να χτίζεται η πολυκατοικία; Ποιοι έμεναν εκεί; Ποιες είναι οι νέες εμπειρίες συγκατοίκησης στην Αθήνα; Ποιο είναι το προφίλ των σύγχρονων ενοίκων; Μια ελεύθερη «περιήγηση» στην πόλη της Αθήνας ξεδιπλώνεται μέσα από τις σελίδες της έκδοσης του Ιδρύματος Ωνάση, «37 ιστορίες αθηναϊκών πολυκατοικιών» που κυκλοφόρησε μόλις, σε επιμέλεια των Θωμά Μαλούτα, Νικολίνας Μυωφά, Δημήτρη Μπαλαμπανίδη, Ιφιγένειας Δημητράκου. Το βιβλίο αυτό γεννήθηκε από την ανάγκη να γνωρίσουμε και να κατανοήσουμε τις αθηναϊκές πολυκατοικίες της αντιπαροχής. Μέσα από τις εμπειρίες και τις ιστορίες παλαιότερων και νέων κατοίκων, ανακαλύπτουμε όσα κρύβουν αυτά τα κτίρια-σύμβολα μιας ολόκληρης εποχής.
Αφηγήσεις, μνήμες, προσωπικά βιώματα, φωτογραφίες, διαγράμματα, οικοδομικοί κανονισμοί, συμβόλαια και κανονισμοί λειτουργίας αποτυπώνουν ιστορίες ανθρώπων και κτιρίων, ενώ παράλληλα χαρτογραφούν τις σύνθετες διαδικασίες και αλλαγές που συντελούνται στο επίπεδο της γειτονιάς, αλλά και συνολικά της αθηναϊκής κοινωνίας.
Οι ιστορίες του βιβλίου εκτυλίσσονται σε πολλές –και διαφορετικές μεταξύ τους–περιοχές του ευρύτερου κέντρου της Αθήνας: Πατήσια, Κυψέλη, Βικτώρια, Εξάρχεια, Γκύζη, Αμπελόκηποι, Σύνταγμα, Κολωνάκι, Παγκράτι, Κουκάκι, Νέος Κόσμος, Καλλιθέα κ.ά.
Βλέποντας κανείς την Αθήνα από ψηλά, απολαμβάνει την πιο χαρακτηριστική της θέα: μια «θάλασσα» από πολυκατοικίες. Σημαντικό συστατικό της σύγχρονης ιστορίας της, αλλά και της σημερινής της δομής, η πολυκατοικία είναι αποτέλεσμα της μεταπολεμικής αστικοποίησης. Ενός μοντέλου που έδωσε τη δυνατότητα σε ευρύτερα κοινωνικά στρώματα να ξαναχτίσουν την πόλη κτίριο προς κτίριο. Οι παραπάνω διαδικασίες έχουν υπάρξει αντικείμενο δημόσιας συζήτησης εδώ και αρκετές δεκαετίες. Καλά εδραιωμένοι μύθοι σχετικά με αυτούς «που κατέστρεψαν την Αθήνα» θέτουν σε απόσταση τους δρώντες της αντιπαροχής και της πολυκατοικίας από τους σημερινούς κατοίκους της πόλης.
Σε μια προσπάθεια σύνδεσης των δύο αυτών κόσμων, το βιβλίο αφενός καταγράφει ιστορίες «εκ των έσω» –αφηγήσεις που αποτυπώνουν το τι συνέβη ή συμβαίνει στο εσωτερικό των πολυκατοικιών της Αθήνας– και αφετέρου παρουσιάζει ιστορίες της πόλης «από τα κάτω», δηλαδή διηγήσεις σχετικά με τους ανθρώπους που έχτισαν, πέρασαν, κατοίκησαν και κατοικούν την πόλη.
Οι ιστορίες και τα θεωρητικά κείμενα που παρεμβάλλονται δεν διαβάζονται απαραίτητα με τη σειρά που έχουν τοποθετηθεί στο βιβλίο, αλλά και με μια πιο ελεύθερη «περιήγηση» της αναγνώστριας ή του αναγνώστη.
Για την έκδοση πραγματοποιήθηκαν συνεντεύξεις με σημερινούς και ορισμένους παλαιότερους κατοίκους και επαγγελματίες που ήταν πρόθυμοι να καταθέσουν μαρτυρίες και τεκμήρια για την ιστορία και τη ζωή της πολυκατοικίας στην οποία διαμένουν ή/και εργάζονται. Οι μαρτυρίες του «δείγματος» αφηγητών και αφηγητριών έδωσαν στην έρευνα πολλές ενδιαφέρουσες πληροφορίες για τις διαδρομές και τις στρατηγικές επιλογές των ανθρώπων που κατασκεύασαν και διαχειρίστηκαν το οικιστικό απόθεμα της Αθήνας.
«Ο κύριος Τέλης δεν είναι πια διαχειριστής. Από τότε που χάσαμε τη γυναίκα του, παραιτήθηκε. Κανείς δεν ήθελε να αναλάβει. Εμένα, βέβαια, δεν με ρώτησαν. Τι να πω, ίσως πρέπει να είσαι ιδιοκτήτης για να έχεις κάποια δικαιώματα. Τη διαχείριση πήρε μια εταιρεία. Μας αφήνει συνέχεια τυπωμένα σημειώματα στο ασανσέρ, τι να κάνουμε, τι να μην κάνουμε, πώς να το κάνουμε κ.ο.κ. “Μια χαρά, ησυχάσαμε. Καλύτερα έτσι” μου λέει μια μέρα ο Αποστόλης. Η κυρία Ελευθερία, όμως, –η γυναίκα του κυρίου Τέλη, του παλιού διαχειριστή, η διαχειρίστρια, δηλαδή (καθώς η διαχείριση γίνεται με κάποιον τρόπο οικογενειακό εγχείρημα)– μου έριχνε σημειώματα κάτω από την πόρτα και με προσκαλούσε για την “πιο νόστιμη φασολάδα της ζωής σου” – έτσι μου έγραφε.»
Η αθηναϊκή πολυκατοικία των περασμένων δεκαετιών στέγασε μεν ένα κοινωνικά ετερογενές μείγμα νοικοκυριών, λαϊκών έως και (μεσο)αστικών, το οποίο όμως εθνοτικά ήταν ομοιογενές, σχεδόν αμιγώς «ελληνικό», και τις περισσότερες φορές υπό το σχήμα της πυρηνικής οικογένειας που ιδιοκατοικεί ή, σπανιότερα, μισθώνει το διαμέρισμά της.
Σήμερα, στις περισσότερες περιοχές του κέντρου το κοινωνικό και δημογραφικό προφίλ των ενοίκων αλλάζει σημαντικά και γίνεται ακόμα πιο ποικιλόμορφο. Έλληνες ένοικοι, οικονομικοί μετανάστες από την Ανατολική Ευρώπη, πρόσφυγες από την Ασία και την Αφρική, καθώς επίσης ξένοι υπήκοοι «αναπτυγμένων» χωρών της Ευρώπης και της Μέσης Ανατολής.
Καταγράφονται, επίσης, πολλοί και διαφορετικοί τύποι νοικοκυριών και οικογενειακές καταστάσεις: μόνοι άντρες και μόνες γυναίκες (εργένηδες και διαζευγμένοι, γυναίκες μονογονείς, χήρες, ηλικιωμένες με τη φροντίστριά τους), συγκάτοικοι φίλοι και συμπατριώτες, γονείς με παιδιά, ζευγάρια που δεν έχουν αποκτήσει παιδιά, γονείς με παιδιά που ζουν αλλού, ζευγάρια που έχουν παντρευτεί ή έχουν συνάψει σύμφωνο συμβίωσης, ετερόφυλα και ομόφυλα. Τύποι νοικοκυριών και προφίλ ενοίκων που δεν είναι απλώς πολλά και διαφορετικά (πιο πολλά και διαφορετικά σε σχέση με το παρελθόν), αλλά και περισσότερο ορατά.
Στην έκδοση διαφαίνεται πώς διαμορφώνονται μέσα στα χρόνια νέες εμπειρίες συγκατοίκησης στις πολυκατοικίες και στις γειτονιές, νέες προκλήσεις για τις σχέσεις γειτονίας και τους όρους συνύπαρξης, πρωτόγνωρες, σύνθετες και δυναμικές: «Μέσα από ήχους που βγαίνουν από παράθυρα, φωταγωγούς, μπαλκόνια και ταράτσες, η αθηναϊκή πολυκατοικία επεκτείνεται μέσω των εναλλασσόμενων ηχοτοπίων της. Εξωτικά μπαχαρικά, σκόρδα και πιπεριές στο τηγάνι, μυρωδιές που κάνουν τα μικρά διαμερίσματα να μοιάζουν μεγαλύτερα.»