Σαντορίνη

Διαμαντόπετρα πάνω στο δακτυλίδι της Σαντορίνης τα Φηρά, η πρωτεύουσα του νησιού, καθρεφτίζουν τον δραματικό αγώνα του ανθρώπου να συμφιλιωθεί με τα στοιχεία της Φύσεως. Παράλληλα όμως δείχνουν και την προσπάθειά του να ομορφήνει αυτό τον αγώνα. Γιατί δεν είναι μόνο η θέση των Φηρών πάνω στο φρύδι της καλντέρας που τα κάνει μοναδικά μέσα στο Αιγαίο, είναι και η αρχιτεκτονική τους που αποκαλύπτει την ευαισθησία και τη δημιουργική φαντασία του απλού λαού. Με τα φτηνά υλικά που προσφέρει άφθονα ο τόπος ο λαϊκός μάστορας κατορθώνει να λύσει όλα τα προβλήματα – στεγαστικά, κοινωνικά, οικονομικά – δημιουργώντας συγχρόνως αριστουργήματα της τέχνης του.

Έργα της λαϊκής αρχιτεκτονικής είναι και τα γραφικά εκκλησάκια, σεμνά αφιερώματα ταπεινών πιστών της Σαντορίνης. Λαϊκοί είναι επίσης οι τεχνίτες που διακόσμησαν εσωτερικά τα εκκλησάκια με ξυλόγλυπτα τέμπλα, και με εικόνες. Μερικά από τα έργα αυτά είναι από σπάνια δημιουργήματα της λαϊκής μας τέχνης. […]

Η μελέτη της αρχιτεκτονικής αρχίζει από το στάδιο της ανασκαφής. Η παρατήρηση και η ορθή καταγραφή όλων των στοιχείων που αποκαλύπτονται κατά την αφαιρετική διαδικασία της ανασκαφής είναι το πολύτιμο πρωτογενές υλικό στο οποίο θα βασίζονται όλες οι μελλοντικές αναφορές και οι ερμηνευτικές απόπειρες· είναι πληροφορίες που περιέχονται στα στρώματα καταστροφής που απομακρύνονται, εφήμερα ίχνη ή ευαίσθητα αποτυπώματα που καταστρέφονται, στοιχεία που θα αλλοιωθούν ή θα αποκρυφθούν από τις στερεωτικές επεμβάσεις ή ακόμη και ο ίδιος ο όγκος των επιχώσεων, που αφαιρείται στην πορεία της ανασκαφής. Η σημασία της συστηματικής τεκμηρίωσης όλων των δεδομένων της ανασκαφής είναι μεγάλη και η ευθύνη για την πληρότητα και την ακρίβεια των πληροφοριών βαραίνει εκείνους που παρίστανται στην ανασκαφή, αφού στο δικό τους βλέμμα, στις δικές τους πρώτες σκέψεις και στο δικό τους γραπτό λόγο ή εικόνα θα ανατρέχουν οι μελετητές του μέλλοντος. […]

Το νέο φωτογραφικό λεύκωμα των εκδόσεων Μίλητος, με τίτλο Σαντορίνη, Πινελιά στο Αιγαίο, αποτελεί έναν μοναδικό συνδυασμό ποίησης και εικόνας. Οι εξαιρετικές φωτογραφίες του Γιάννη Γιαννέλου αποτυπώνουν τη Σαντορίνη όπως δεν την έχετε ξαναδεί: ακόμα πιο μεστή σε χρώμα, ακόμα πιο μαγευτική, με τη μεθυστική αύρα του νησιού έκδηλη σε κάθε σπιθαμή του. Ορμώμενος από αυτές τις εικόνες, ο Εμμανουήλ Λιγνός ανθολόγησε μία σειρά από αποσπάσματα από τη λογοτεχνική μας παράδοση με θέμα τη Σαντορίνη, τα οποία αποτελούν το πιο ταιριαστό συμπλήρωμα στην οπτική εμπειρία του αναγνώστη.

Το βιβλίο αυτό είναι ένα μάθημα για τη Σαντορίνη, αλλά και ένα μάθημα από τη Σαντορίνη, καρπός των Ειδικών Θεμάτων Μορφολογίας «Μορφή και Κατοικησιμότητα – η περίπτωση της Σαντορίνης» στη Σχολή Αρχιτε­κτόνων του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου.

Εκπαιδευτικός στόχος του μαθήματος είναι η μελέτη, μέσω του σχεδιασμού, των [τοπο]μορφών της Σαντορίνης, έτσι όπως αναδύονται στο πολιτισμικό συνεχές του συγκρο­τήματος της Θήρας και της Θηρασιάς. Στον χώρο αυτό η μελέτη της κα­τοικίας ξεχωριστά από το περιβάλλον της είναι σχεδόν αδύνατη, καθώς τοπίο και κατοίκηση συγχωνεύονται.

This is a lesson on Santorini and, at the same time, a lesson from Santorini. It reflects the proceedings of the course «Morphe and Inhabitation: the case of Santorini» at the School of Architecture of the National Technical University of Athens. The educational aim was a by-design-study of the local landforms and their inhabitability. At the same time, it is a study on locus per se, on its authentic characteristics, on its genius loci. In Santorini it is almost impossible to separate landscape from inhabitation, as the formations of its earth merge into one cultural continuum.

Πού να το φανταζόμουν, όταν ο φίλος μου Σούλης Παπαθεοδώρου μου έδινε τις πρώτες καρτ ποστάλ της Σαντορίνης, όπως αργότερα και ο καλός μου φίλος Μάνος Χαριτάτος, ότι ανάμεσά τους θα υπήρχαν και της Nelly’s, μυθικής φωτογράφου για όσους ασχολήθηκαν με τα νεοελληνικά πράγματα. Σκοπός του Αρχείου μας είναι να εκδώσει σε βιβλίο επιλεγμένες αντιπροσωπευτικές φωτογραφίες της Σαντορίνης, από κει που τελειώνουν οι γκραβούρες των περιηγητών κι αρχίζουν οι περιηγητές με τη φωτογραφική μηχανή, μέχρι το σεισμό του 1956, που ήταν καθοριστικός, όπως φαίνεται, για την εξέλιξη του νησιού. Όταν αργότερα γνώρισα τη Nelly’s και μου χάρισε τις φωτογραφίες της τής Σαντορίνης, σκέφτηκα ότι η ποιότητα και η ποικιλία ήταν τέτοια που θα μπορούσε να γίνει ένα ξεχωριστό βιβλίο. Είναι τελικά αυτό που κρατάτε στα χέρια σας. Ευχαριστώ θερμά το Μουσείο Μπενάκη που μας επέτρεψε να γίνουν αναπαραγωγές από τα αρνητικά της Nelly’s σε γυάλινη πλάκα, που μου εμπιστεύτηκε η ίδια η φωτογράφος, και βέβαια τις κυρίες Φανή Κωνσταντίνου και Ρούλα Μηχαηλίδου για τη βοήθειά τους. Δεν ξεχνώ τη συμβολή των φίλων μου Μαργαρίτας και Θόδωρου Σαμούρκα, όπως επίσης και του Θανάση Μαρτίνου. Χάρη σ’ όλους αυτούς και στην φροντίδα της Λούσης Μπρατζιώτη έγινε πραγματικότητα ένα παιδικό όνειρο, όταν έβλεπα σε φιλικά σπίτια τις «ωραίες της εποχής», φωτογραφημένες από την Nelly’s. Δημήτρης Τσίτουρας.