1920

Καθώς ανέτελλε το 1920, οι συνθήκες ειρήνης που είχαν συναφθεί στο Παρίσι το προηγούμενο έτος κάθε άλλο παρά σήμαναν το τέλος της πολεμικής αναταραχής σε μεγάλο μέρος της Ανατολικής Ευρώπης και της Εγγύς Ανατολής. Για την Ελλάδα, εκκρεμούσε ακόμα η σύναψη συνθήκης ειρήνης με την Τουρκία, η δε εφαρμογή της ήταν βέβαιο ότι θα απαιτούσε την εμπλοκή του ελληνικού στρατού στη Μικρά Ασία. Επιπλέον, ο Εθνικός Διχασμός εξακολουθούσε να υπονομεύει το εσωτερικό μέτωπο της χώρας, σε μια περίοδο που ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος χειριζόταν τις τύχες της χώρας από το εξωτερικό.

Στον τρίτο τόμο του έργου του Ο Βενιζέλος και η πρόκληση της Μεγάλης Ελλάδας, ο Νίκος Πετσάλης-Διομήδης καλύπτει, για πρώτη φορά σε τέτοια έκταση και βάθος το κρίσιμο ελληνικό «1920»: τις διπλωματικές μάχες του Βενιζέλου κατά τη μακρά διαπραγμάτευση που οδήγησε στη Συνθήκη των Σεβρών· την αγωνιώδη του προσπάθεια να εξουδετερωθεί διπλωματικά η απροκάλυπτη εχθρότητα της Ιταλίας· τη «μεγάλη χαμένη ευκαιρία» για στρατιωτική λύση του Μικρασιατικού μετά τις εντυπωσιακές επιδόσεις του ελληνικού στρατού στη Μικρά Ασία, το θέρος του 1920· τις καταλυτικές επιπτώσεις από τη δολοφονική απόπειρα εναντίον του Βενιζέλου για τον ίδιο και τη χώρα κατά το σύντομο διάστημα που μεσολάβησε ανάμεσα στον θρίαμβο των Σεβρών και τις μοιραίες εκλογές της 1ης/14ης Νοεμβρίου. Στον τελευταίο τόμο του τρίτομου έργου ο αναγνώστης παρακολουθεί το όραμα αυτό να εγγίζει την πραγμάτωσή του, προτού, κατά τραγική ειρωνεία, η ψήφος του ελληνικού λαού προδικάσει την τελική, τραγική διάψευσή του.

Με το τρίτομο έργο του, ο Νίκος Πετσάλης-Διομήδης προσφέρει στο αναγνωστικό κοινό μια συνολική και διεξοδική μελέτη της δεκαετίας 1910-1920, της κρισιμότερης ίσως περιόδου για την εθνική μας πορεία μετά τον Αγώνα της Ανεξαρτησίας. Έχοντας αφιερώσει μεγάλο μέρος της ζωής του στη συνεχή διερεύνηση της περιόδου αυτής, ο συγγραφέας είναι εξοικειωμένος με τα πρόσωπα και τα πράγματα της εποχής που μελετά. Το έργο του το διακρίνουν η εξαιρετική εποπτεία των προσώπων του δράματος, η πολυδιάστατη ανάλυση των επιλογών τους και η βαθιά κατανόηση των «απρόσωπων» δυνάμεων της ιστορίας που καθόρισαν από κοινού την πορεία του έθνους. Η προσέγγιση του Πετσάλη-Διομήδη συνδυάζει την κριτική ματιά με την ενσυναίσθηση, ιδίως στην περίπτωση του αδιαμφισβήτητου πρωταγωνιστή της περιόδου: Αναδεικνύει με ενάργεια την προσήλωση του Ελευθερίου Βενιζέλου στο έργο της δημιουργίας μιας μεγαλύτερης Ελλάδας, «σεβαστής εις τους φίλους της και τρομεράς εις τους εχθρούς της». Στον πρώτο τόμο του βιβλίου δεσπόζει ο Εθνικός Διχασμός. Στους επόμενους δύο τόμους καλύπτονται η συμμετοχή της Ελλάδας στο Συνέδριο της Ειρήνης στο Παρίσι, το Μικρασιατικό και η πορεία προς τις μοιραίες εκλογές της 1ης / 14ης Νοεμβρίου 1920.