Μαθήματα αμερικανικής ιστορίας

Είτε ως ήπειρος είτε ως χώρα είτε ως έννοια και πολιτισμική αναφορά, η Αμερική φαντάζει γενικά σαν κάτι πολύ οικείο. Πόσο όμως πραγματικά καλά τη γνωρίζουμε, πέρα από τα τετριμμένα στερεότυπα και τις επιπόλαιες κατακρίσεις ή τις αντίστοιχες εξιδανικεύσεις;

Από τον Θοδωρή Αντωνόπουλο

Οι ακόλουθοι συγγραφείς – από τον Στέφαν Τσβάιχ και τον Φίλιπ Ροθ μέχρι τον Ζαν Μπροντιγιάρ και τον Χάουαρντ Ζιν – εντρυφούν καθένας με τον τρόπο του στο πώς και με βάση ποιες αξίες δημιουργήθηκε αυτό το νεωτερικό και ιδιαίτερα δυναμικό έθνος, πώς εξελίχθηκε σε υπερδύναμη, τι ιδέες γέννησε, τι πολιτικοκοινωνικές αναταράξεις βίωσε, τους πολλούς εξωτερικούς αλλά και εσωτερικούς του πολέμους αλλά και το ιδιαίτερο συμβολικό φαντασιακό του με τις πολλές διαφορετικές ερμηνείες και την παγκόσμια απήχηση.

Φωτίζονται, επιπλέον (Καρπόζηλος και άλλοι), οι επιρροές και οι προσλήψεις της αμερικανικής κουλτούρας στην Ελλάδα, η πολιτικοποιημένη όψη της εγχώριας και όχι μόνο μετανάστευσης στις ΗΠΑ, η ίδια η ιστορία της αμερικανικής Αριστεράς και των κινημάτων καθώς επίσης το αμερικανικό πολιτικό σύστημα και ο προεδρικός θεσμός, συν μια απολαυστική επισκόπηση του «φαινομένου» Ντόναλντ Τραμπ διά χειρός Μάικλ Γουλφ που έκανε παγκόσμια αίσθηση.

Κάρλχαϊντς Ντέσνερ

Γνωστός για τη σκληρή καταγγελτική του γλώσσα – είχε προκαλέσει τη μήνη της Καθολικής Εκκλησίας που τον πήγε στα δικαστήρια όταν εξέδωσε την «Εγκληματική Ιστορία του Χριστιανισμού» -, ο Βαυαρός ερευνητής και συγγραφέας περνάει στο πόνημα αυτό «γενεές δεκατέσσερις» την αμερικανική ιστορία, από τον επιθετικό αποικισμό του Νέου Κόσμου και την εξολόθρευση των Ινδιάνων μέχρι τους ιμπεριαλιστικούς πολέμους στην Κορέα, το Βιετνάμ κι αργότερα στην Εγγύς Ανατολή και τον Περσικό Κόλπο. Αποκαλύπτει έτσι, λέει, «με ποιο τρόπο το ισχυρότερο μέλος του ΝΑΤΟ παριστάνει τη φιλειρηνική δύναμη τη στιγμή που εμφανίζει εξαιρετικά ύποπτες και σκοτεινές πτυχές», χαρακτηρίζοντας τη λεγόμενη «Χώρα της Ελευθερίας» ή «Χώρα του Θεού» ως ένα «βίαιο, ανήθικο και διεφθαρμένο έθνος» – έναν «Μολώχ» που τρώει μέχρι και τα δικά του παιδιά.

13.36

Μάικλ Γουλφ

Η αποκαλυπτική μαρτυρία του Γουλφ  – προϊόν 18 μηνών εργασίας και 200 συνεντεύξεων από ανθρώπους του προεδρικού περιβάλλοντος, καθώς αναφέρει ο Νεοϋορκέζος συγγραφέας, κριτικός και δημοσιογράφος που χάρη στο βιβλίο αυτό έγινε διεθνώς διάσημος – προκάλεσε σωστό «σεισμό» στην Αμερική κι έκανε έξαλλο τον Τραμπ, ο οποίος προσπάθησε μάλιστα να εμποδίσει την έκδοσή του. Ξεκινώντας από την απροσδόκητη εκλογή του το ’16, ο  Γουλφ – που είχε εξασφαλίσει άδεια να μπαινοβγαίνει ελεύθερα στον Λευκό Οίκο, αποκρύπτοντας τις προθέσεις του – καταγράφει απολαυστικά και με χιούμορ όσα είδε, άκουσε κι έζησε εκεί, ανατρέχοντας ταυτόχρονα σε όλο τον «αμαρτωλό» βίο και την πολιτεία του «φαινομένου» Ντόναλντ Τραμπ προτού ο εν λόγω μεγιστάνας και πρώην παρουσιαστής ριάλιτι διεκδικήσει την προεδρία. Τον οποίο χαρακτηρίζει ανοικτά παράφρονα, εμμονικό, μεγαλομανή και περιστοιχισμένο από έναν «στρατό καρχαριών» που δεν μπορούν να πιστέψουν πως είναι «βλάκας και ηλίθιος».

13.16

Χάουαρντ Ζιν

Αφορμή γι’ αυτό το συναρπαστικό, «επικό» ανάγνωσμα που αφότου εκδόθηκε (1984) έγινε μπεστ σέλερ και πανεπιστημιακό μάθημα ήταν η επιθυμία του Ζιν – ακτιβιστής και ο ίδιος μια ζωή, ακόμα κι όταν έγινε ακαδημαϊκός – να αναδείξει την ιστορία από την πλευρά των «αποκάτω», δηλαδή των κοινωνικά απόκληρων, των απλών εργατών όπως υπήρξε κι ο ίδιος κάποτε, των λογής μειονοτήτων (Ινδιάνοι, μαύροι, ισπανόφωνοι και λοιποί μετανάστες), των γυναικών, των φοιτητών και των κοινωνικών κινημάτων επίσης, εστιάζοντας στους σκληρούς αγώνες που δόθηκαν για μιαν άλλη Αμερική, αγώνες οι οποίοι συνήθως παραλείπονται από το επίσημο αφήγημα. Όπως όμως λέει και το απόφθεγμα που επικαλείται ο συγγραφέας, «η κραυγή των φτωχών δεν είναι πάντα δίκαιη αλλά αν δεν την έχεις ακούσει, δεν θα καταλάβεις ποτέ τι σημαίνει δικαιοσύνη».

28.60

Γιάννης Κοκκινάκης

Η επανάσταση του 1775 που οδήγησε στη δημιουργία ενός νέου, δυναμικού έθνους που δυόμιση αιώνες μετά θα κυριαρχούσε στην Υφήλιο σε ένα καλογραμμένο ιστορικό δοκίμιο: Oι πολυεπίπεδες ρήξεις και οι αλλαγές ιδεών, αντιλήψεων και νοοτροπιών που αυτή σήμανε, οι δυνάμεις που στήριξαν την απόσχιση από τη βρετανική αυτοκρατορία και ίδρυσαν το αμερικανικό κράτος σε δημοκρατικές βάσεις, η νέα σχέση πολίτη-Πολιτείας που προέκυψε, η έστω τυπική όπως εξελίχθηκε υποχρέωση λογοδοσίας της δεύτερης στον πρώτο παρότι οι υφιστάμενες, οι αποικιακές δομές εκμετάλλευσης δεν καταργήθηκαν – απλώς άλλαξαν μορφή -, οι σχέσεις των νεοφερμένων αποίκων με τους αυτόχθονες Ινδιάνους, τα Συντάγματα των αμερικανικών Πολιτειών και το «πολυκέφαλο τέρας».

17.88

Κωστής Καρπόζηλος

«Ποια ήταν, άραγε, η κινητοποιητική δύναμη που έκανε μετανάστες και μετανάστριες να τραγουδούν επαναστατικούς ύμνους στις Ηνωμένες Πολιτείες;», διερωτάται ο Κωστής Καρπόζηλος, διευθυντής των Αρχείων Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας (ΑΣΚΙ). Επιχειρώντας να απαντήσει στο ερώτημα αυτό – ένα ερώτημα που ξεφεύγει από τα συνήθη στερεότυπα για τους Έλληνες μετανάστες στις ΗΠΑ – ανατρέχει στην ιστορία της αμερικανικής (και μαζί, βεβαίως, της ελληνοαμερικανικής) Αριστεράς από τις αρχές του 20ού αιώνα μέχρι την εποχή του Ψυχρού Πολέμου, αναδεικνύοντας παράλληλα «τα πολλαπλά νήματα που συνέδεαν τις ιδέες της ριζικής κοινωνικής μεταβολής με τους μετασχηματισμούς της καθημερινότητας των μεταναστευτικών πληθυσμών», καθώς επίσης τη θέση των ΗΠΑ στη φαντασία των πολιτικών ριζοσπαστών του περασμένου αιώνα.

 

16.80

Λέσχη Ανάγνωσης

Αμερική

Ζαν Μποντριγιάρ

«Στην αμερικάνικη έρημο ο περιηγητής αναγνωρίζει στο αρνητικό της πολιτισμένης γης το θρίαμβο της λήθης επί της ιστορικής μνήμης και της κουλτούρας. Αναγνωρίζει όμως ταυτόχρονα τα σημεία ενός σπάταλου πολιτισμού που καταναλώνει τον πάγο, το ουίσκι, τα αυτοκίνητα όπως η άμμος το νερό, που αψηφά την περιορισμένη ενέργεια του πλανήτη και απαιτεί αναμμένα φώτα και κλιματιστικά, αναμμένες τηλεοράσεις ακόμα και στα αδειανά κτίρια…». Η «Αμερική των εμμονών», των «ηλεκτρισμένων, κινηματογραφικών πόλεων» και των «γαληνεμένα αδειανών» ερήμων ως μια «υπερπραγματικότητα», ένα οικουμενικό σημείο αναφοράς για το καλύτερο ή/και το χειρότερο, μια ουτοπία «που εξαρχής βιώθηκε σαν πραγματοποιημένη» και που η αλήθεια της οποίας μπορεί, κατά τον Γάλλο φιλόσοφο, να εμφανιστεί μόνο σε έναν Ευρωπαίο: «Κι αν οι Αμερικανοί δεν έχουν ταυτότητα, έχουν ωστόσο υπέροχα δόντια!», χαριτολογεί. Εκδοθέν το 1986 σαν μικρό οδοιπορικό, διαβάζεται απνευστί.

8.96

Ξένη λογοτεχνία

Αμερικανικό Ειδύλλιο

Φίλιπ Ροθ

Η Αμερική στον πυρετό της κοσμογονικής δεκαετίας του ’60 μέσα από τη σύγκρουση του επιτυχημένου, καθώς πρέπει Αμερικανοεβραίου μεσοαστού Σίμουρ Λιβόβ, «ζωντανής διαφήμισης» του μεταπολεμικού αμερικανικού ονείρου με την επαναστατημένη έφηβη κόρη του που θέλει τον κόσμο και τον θέλει τώρα, ακόμα κι αν χρειαστεί να πάρει τα όπλα για να το καταφέρει. Βραβευμένο με Πούλιτζερ το 1998, το καθηλωτικό «Αμερικανικό Ειδύλλιο» θεωρείται από τα κορυφαία μυθιστορήματα που γράφτηκαν ποτέ στις ΗΠΑ και μαζί με τα «Παντρεύτηκα έναν Κομμουνιστή» και «Το Ανθρώπινο Στίγμα» που ακολούθησαν χρονικά αποτελούν τη λεγόμενη «αμερικανική τριλογία» του πρόσφατα χαμένου συγγραφέα.

16.03

Στέφαν Τσβάιχ

Έχοντας «αφετηρία» τον θαλασσοπόρο Αμέριγκο Βεσπούκι, τον πρώτο που απέδειξε ότι τα νεοανακαλυφθέντα εδάφη πέραν του Ατλαντικού αποτελούν ξεχωριστή ήπειρο και τιμήθηκε γι’ αυτό ονοματίζοντάς τα, ο σπουδαίος και πολυταξιδεμένος Αυστριακός συγγραφέας «βυθίζεται σε μια από τις πιο μεγάλες αυτές περιπέτειες που οδήγησαν τον κόσμο στη σύγχρονη εποχή, αυτή της ανακάλυψης – από τους Ευρωπαίους – και της βάπτισης του Νέου Κόσμου»: ένα καταλυτικό γεγονός για την εξέλιξη της ανθρωπότητας συνολικά. Ήταν το τελευταίο έργο του Τσβάιχ – την επομένη της έκδοσής του, στις 22/2/1942 αυτοκτονούσε με βαρβιτουρικά στη Βραζιλία όπου βρισκόταν μαζί με τη δεύτερη γυναίκα και πρώην γραμματέα του Ελίζαμπετ Σαρλότε. Το ζευγάρι δεν άντεχε άλλο να βλέπει την Ευρώπη, τον πολιτισμό και τις αξίες της να συνθλίβονται στη δίνη του Β’ Παγκοσμίου.

6.80

Πολ Μπόιερ

Μια συμπυκνωμένη σε «βιβλίο τσέπης» εισαγωγική ιστορία των Ηνωμένων Πολιτειών εστιασμένη στα σημαντικότερα κατά την κρίση του συγγραφέα γεγονότα που σημάδεψαν την εξέλιξή τους. Ξεκινώντας από την προϊστορία του τόπου περνά στον αποικισμό και την αμερικανική επανάσταση που σήμανε τη δημιουργία ενός νέου έθνους, συνεχίζοντας με τα πρώτα του βήματα, τη δουλεία και τον εμφύλιο που σημάδεψαν τον 19ο αιώνα. Προχωρά έπειτα στην εκβιομηχάνιση που ακολούθησε και τις συνέπειές της, στα μεταρρυθμιστικά κινήματα και τους μεγάλους πολέμους του πρώτου μισού του 20ού αιώνα και διατρέχοντας την παγκόσμια κυριαρχία των ΗΠΑ μεταπολεμικά και την ευημερία που αυτή επέφερε προτού ξεσπάσει η γενικευμένη κοινωνική αναταραχή της δεκαετίας του ’60, καταλήγει στη σύγχρονη εποχή και συγκεκριμένα στην περίοδο της προεδρίας Ομπάμα οπότε και εκδόθηκε (2012).

10.75

Συλλογικό

Πανεπιστημιακοί, ιστορικοί τέχνης, καλλιτέχνες και άνθρωποι των γραμμάτων, οι συγγραφείς του εν λόγω τόμου τον οποίο επιμελήθηκαν οι Έλενα Μαραγκού-Θεοδώρα Τσιμπούκη γράφουν για τη «Χώρα της Ελευθερίας» και διερευνούν τις επιρροές και τους τρόπους πρόσληψης, επεξεργασίας και μετουσίωσης της αμερικανικής κουλτούρας στη χώρα μας από την εποχή της Ανεξαρτησίας μέχρι την αυγή του 21ου αιώνα στην πολιτική, τον πολιτισμό, τη διανόηση, τη λογοτεχνία, τη μουσική, τις καλές τέχνες, την ενημέρωση, την ψυχαγωγία, το καθημερινό λεξιλόγιο κ.λπ. Πολυδιάστατο έργο και ταυτόχρονα σημαντική πηγή.

17.93